Cấu tạo máy thủy bình, máy thủy chuẩn
Cấu tạo máy thủy bình
Máy thủy bình cấu tạo bởi ba bộ phận chính: bộ phận ngắm, bộ phận cân bằng và bộ phận cố định.
1. Bộ phận ngắm
Bộ phận ngắm máy thủy bình được cấu tạo bởi nhiều bộ phận, nhưng quan trọng nhất là ống kính (hình 1). Nhìn chung ống kính máy thủy bình có cấu tạo tương tự như ống kính máy kinh vĩ, tuy nhiên có ba điểm khác sau:
+ Độ phóng đại ống kính máy thủy bình thường lớn hơn máy kinh vĩ.
+ Ống kính máy thủy bình không có bàn độ đứng.
+ Trục ngắm ống kính máy thủy bình luôn được đưa về phương nằm ngang.
1 Kính vật
2 Hệ điều quang
3 Màng dây chữ thập
4 Kính mắt
5 Ống thủy
6 Ốc cân đế máy 7- Vít nghiêng
CC’- trục ngắm ống kính LL’- trục ống thủy dài
VV’-trục quay của máy thủy bình
2. Bộ phận cân bằng
Tùy theo loại máy mà bộ phận cân bằng có thể là cân bằng thủ công nhờ vít nghiêng và ống thủy dài hoặc cân bằng tự động.
Bộ phận cân bằng của máy thủy bình cơ: các máy thủy bình cơ được cân bằng nhờ vít nghiêng và ống thủy dài. Cấu tạo máy thủy bình cân bằng bằng vít nghiêng và ống thủy dài được mô tả ở hình 1. Có hai đặc điểm của loại máy này là:
+ Trục ngắm của ống kính CC’ không gắn cố định với trục đứng VV’, chính vì thế khi điều chỉnh vít nghiêng thì trục ngắm CC’ của ống kính có thể quay được những góc nhỏ trong mặt phẳng thẳng đứng chứa trục CC’.
+ Ống thủy dài có trục LL’ được gắn cố định và song song với trục ngắm CC’ của ống kính.
Khi cân bằng máy thủy chuẩn loại này, trước tiên người ta cân bằng sơ bộ bằng ống thủy tròn, sau đó cân bằng chính xác máy bằng cách điều chỉnh vít nghiêng để đưa bọt nước ống thủy dài vào giữa thì trục ngắm sẽ nằm ngang.
Bộ phận cân bằng của máy thủy chuẩn tự động: nguyên lý chung của hệ cân bằng tự động là tính tự cân bằng của con lắc khi treo khi nó ở trạng thái tự do.
Hình 2a là trường hợp ống kính nằm ngang, số đọc O1 ở trên mia (1) sẽ qua quang tâm kính vật (2) cho ảnh trùng với tâm màng dây chữ thập O. Ở hình 2b là trường hợp ống kính bị nghiêng một góc nhỏ ε , khi đó số đọc O1 được tạo ảnh tại O’ còn tâm O màng dây chữ thập sẽ trùng với số đọc O2 trên mia. Điều đó có nghĩa tâm màng dây chữ thập đã dịch chuyển khỏi trục nằm ngang một đoạn OO’. Nhiệm vụ của bộ cân bằng tự động là làm cho O trùng với O’. Từ hình 2b ta có:
OO’ = f.tgε = s.tgβ vì ε và β nhỏ nên f.ε = s.β (hình 2)
Như vậy, để O trùng với O’ thì tâm màng dây chữ thập phải dịch chuyển một lượng fv.ε và mối quan hệ giữa các đại lượng nên f, ε , s, β phải được xác định bởi hệ số cân bằng k: các máy thủy chuẩn tự động có k từ 0,4 đến 6
Hình 2c mô tả bộ cân bằng tự động nhờ con lắc lăng kính tiêu biểu. Hệ này gồm một lăng kính tam giác (1) treo bằng sợi dây kim loại mảnh (2) đóng vai trò con lắc; còn hai lăng kính tứ giác (3), (4) được gắn cố định. Vị trí các lăng kính thỏa mãn mối tương quan (5.5) và có k = 6.